Odgłosy natury

Puszczyk zwyczajny to sowa wielkości wrony jak każda sowa z ostrymi szponami. Poluje nocą, na ogół z zasadzki. Głównie łowi drobne gryzonie: myszy, nornice, szczury, ryjówki, krety, nie gardzi ptakami, nietoperzami, płazami i gadami, wiewiórkami, młodymi królikami. Głodny puszczyk łapie koniki polne i duże chrząszcze, małą rybę, nie pogardzi padliną. W ciągu dnia puszczyka można wypatrzyć na gałęzi obok jego dziupli. W pobliżu, pod drzewem na powierzchni ziemi, można znaleźć charakterystyczne wypluwki –kilkucentymetrowe „wałeczki” uformowane z niestrawionych resztek pokarmu: zębów, kości, piór, łusek ofiar czy pancerzyków owadów, które puszczyk wypluwa, gdyż są zbyt duże, by przeszły przez jego układ pokarmowy i zostały usunięte z odchodami. Charakterystyczny jest głos puszczyka – pohukiwanie. Ponieważ cześć puszczyków zamieszkuje okolice starych cmentarzy (na których znajdują się stare dziuplaste drzewa), nocne pohukiwanie tych sów nie najlepiej się kojarzy i u wielu wywołuje strach.

fot.  Adrian Czech

Pliszka to mały, wesoły i gwarny ptak przylatujący wczesną wioną z basenu Morza Śródziemnego, a nawet sawann Afryki. Wyróżniają go stosunkowo długie nogi i czarny charakterystycznie kiwający się ogon z białymi krawędziami. W okresie godowym u samców na ogół szare kolory wzbogacają:żółty spód ciała, szarozielone skrzydła i oliwkowy grzbiet. W Polsce żyje ok. 1,5 miliona tych ptaków. Sąpod ochroną. Gniazda budują w dołku ziemnym pośród traw. Wypatrywać pliszek należy nad polami i łąkami, gdzie rywalizują o pożywienie ze skowronkami,polując na owady. Nad brzegami rzek pliszki często przysiadają na kamieniach i łapią owady nadwodne, a nawet małe rybki.

fot.  Adrian Czech

Sroka zwyczajna to najładniejszy polski krukowaty (wielkości gołębia) o jaskrawym, biało-czarnym, upierzeniu z wyraźnymi, szczególnie w słoneczny dzień, połyskami zieleni, fioletu i granatu. Srocze gniazdo, wyglądające jak bezładna kupa patyków, jest łatwe do wypatrzenia w koronach drzew. U starszych ptaków nad gniazdem budowany jest „daszek”.Młode ptaki go nie budują – dopiero po kilku sezonach lęgowych,podglądając bardziej doświadczone pary,uczą się naśladować tę konstrukcje. Sroki jedzą owce, nasiona, owady, drobne zwierzęta, jaja innych ptaków, pisklęta, resztki wybierane ze śmietników, padlinę. Ptaki tesą monogamiczne – pozostają wierne wybranemu w młodości partnerowi, żyją w stałych „związkach małżeńskich” aż do śmierci. Srokom przypisuje się wiele negatywnychcech, np. natrętne zainteresowanie czymś, stąd powiedzenie: „Gapisz się jak sroka w kość”, czy zamiłowanie do błyskotek skutkująceskłonnościami do…kradzieży biżuterii. Tytuł opery „Sroka złodziejka”, a nawet twórczość naszej noblistki – Olgi Tokarczuk – utrwalają ten krzywdzący dla srok mit.Za to prawdą jest, że sroki to ptaki o niezwyklebystre i ciekawskie – jako jedyne, poza ssakami, przeszły pozytywnie tzw. test lustra, w którym potwierdziły, że potrafią rozpoznać swoje własne odbicie. Ich skrzeczący głos przestrzega inne ptaki przed zbliżającym się niebezpieczeństwem, np.ze strony człowieka czy lisa.

fot.  Adrian Czech

Skowronek,symbol przedwiośnia, w ostatnich latach, w związku ze zmianami klimatu, przylatuje do Polski coraz wcześniej. Bywa,że już w pierwszych dniach lutego. Pierwsze osobniki mogą wczesnym przylotem zapewnić sobie dobre rewiry do miłosnych spotkań. Bywa to jednak ryzykowna gra, gdyż nagły powrót zimy może pozbawićhazardzistężycia. Skowronek to drobny ptak wróblowaty o nijakim ubarwieniu (zarówno samiec, jak i samica są szare), który zachwyca śpiewem. Skowrończe trele są jednymi z najbardziej kunsztownych. Nad słonecznymi łąkami latające samce prześcigają się w złożonych melodiach o zmiennych nastrojach i tematach. Kiedy samica wysiaduje złożone jaja, samiec skowronkagotów jest do nowych podbojów miłosnych i swym śpiewem uwodzi kolejne samiczki – typowypoligamista – ptasi Don Juan. Ciekawe jest, że skowronek śpiewa zarówno podczas wydechu, jak i wdechu powietrza, co jest rzadkością.  Samice samotnie opiekują się pisklętami. Aby zwiększyć szanse ich przeżycia, nigdy nie lądują w miejscu gniazda, co łatwo mógłby wypatrzyć drapieżnik, a kilka metrów dalej i– z pokarmem w dziobie –do piskląt idą pieszo. 

fot.  Adrian Czech

Sikora bogatka nazywana bywa zwyczajną, choć to ptak wyjątkowy. Ptaszek dość mikrych rozmiarów (sikorka jest mniejsza od wróbla) zwraca uwagę charakterystycznym ubarwieniem – żółtym albo żółto-zielonym brzuszkiem, czarnym łepkiem z białą plamką na policzku, niebieskawymiskrzydłami i ogonem. Słychać ją przez cały rok, choć charakterystyczne „cicibej,cicibej” zdecydowanie najgłośniej oświadczawiosnę i czas godów.W naszej szerokości geograficznej sikorki wyprowadzają dwa lęgi w roku składające się z 4 do 16 jaj. Opiekę nad taką czeredą piskląt-głodomorów sprawująoboje rodziców,dostarczając młodym niemal non stop drobnychbezkręgowców, głównielarw motyli (gąsienice), poczwarek i dorosłychowadów.Sikorki jedzą codziennie tyle, ile ważą, czyli ok. 20 gram. Uważa się, że rodzina sikorek wraz z potomstwem w ciągu roku zjada aż 75 kg owadów i ich larw, to jest ok.3 000 000 sztuk. To najlepsi strażnicy upraw w ogródku. Jesienią nie stronią od zbóż, nasion i owoców, a im bliżej zimy tym łatwiej namówić je na ślimaki i padlinę (a w karmnikach na słoninę). Sikorki są bystre. Uczą się od siebie nawzajem, naśladując pożyteczne zachowania. W miejskich parkach,obserwując inne sikorki, potrafią nauczyć się jeść z ręki człowieka. W Londynie w latach 40. XX wieku, gdzie butelki mleka pozostawiano codziennie rano pod drzwiami, a zawartość była zabezpieczana krążkiem folii aluminiowej, miejscowe sikorki nauczyły się, jak dziobkiem otwierać zamknięcie butelki, by wypijać z niej zgromadzoną na powierzchni mleka tłustą śmietankę. Z kolejnymi miesiącami „złodziejski fach” rozprzestrzeniał się coraz dalej i dalej, poza granice Londynu.

fot.  Adrian Czech

Niejedna dama przyozdabiała swoje nakrycie głowy czaplim piórkiem. Piórkiem bardzo szykownym, które wyrasta jako pojedyncza ozdoba na potylicy dorosłej czapli. Czapla to bardzo elegancki ptak. Duży (nawet do 190 cm rozpiętości skrzydeł), o popielato-szarej barwie ciała z czarnymi paskami na głowie, „ramionach” i skrzydłach, ma długie nogi i bardzo długi, żółty dziób (12 cm).  Czasem stoi na jednej nodze z głową schowaną „pod pachą”. Kiedy jest głodna, potrafi godzinami, nieruchomo nad wodą wyczekiwać na nieostrożną rybę. Jedno celne uderzenie dzioba pozwala złowić karpia, brzanę, okonia,małego sumaczy sandacza. Gdy ofiara jest zbyt duża i nie da się jej połknąć, czapla pozostawia ją i rozpoczyna polowanie od nowa. Wędkarze nie pałają sympatią do czapli, a wielu uważa ją za szkodnika. Prawo nałożyło na czaple tylko częściowąochronę i Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska wydają zezwolenia na odstrzał tych ptaków, np. na obszarach gospodarczej hodowli ryb. Czaple polują także na zające, szczury, myszy i inne ptaki. Kiedy wiele czapli, na sąsiednich drzewach, zakłada gniazda, mówimy o kolonii lęgowej, czyli czaplińcu. Niebezpiecznie obok niej płynąć, bo spłoszone czaple, gdy zrywają się do lotu, nerwowo i odruchowo wydalają odchody. Czaple przylatują nad San w marcu i wracają w rejony Azji lub Afryki we wrześniu.

fot.  Adrian Czech

     Pstrokaty dzięcioł duży ma czarno-biało-czerwoneupierzenie, ale duży jest tylko w porównaniu do innych dzięciołów, bo jako ptak nie imponuje. Dorasta do 25 cm długości ciała przy rozpiętości skrzydeł do 40 cm i wadze do 100 gramów.Odgrywa niebagatelną rolę w przyrodzie. Jest gatunkiem kluczowym dla innych zwierząt, które bez jego działalności nie miałyby dziupli lęgowych. Stare wykute przez dzięcioły „mieszkania” bywają w następnych latach skwapliwie wykorzystywane przez inne organizmy – głównie drobne ptaki śpiewające, ale również wiewiórki czy nietoperze. Dzięcioły duże szukająstarych drzew, bo takie najczęściej zaatakowane są przez larwy owadów, którymi dzięcioły się żywią. Łatwiej w nich także kuć dziuple. Kiedy brakuje tłustych larw owadów, łupem dzięcioła padają mrówki, chrząszcze,  jaja i pisklęta innych ptaków, czasem młode wiewiórki. Nie gardzą padliną.Aby sprawnie kuć,„stojąc” na pionowym pniu drzewa, dzięcioł podpiera się sztywnym ogonem, a jego nogi skutecznie zakotwiczają się w korze ostro zakończonymi pazurami. Na każdej nodze ptak ten ma cztery palce –po dwa palce ustawione w przeciwstawnych kierunkach. Umieszczone w solidnej czaszce narzędzie kłucia –dziób  dzięcioła–jest ostry jak dłuto. Siłę uderzenia nadają mięśnie szyi. Mózg dzięcioła musi wytrzymać dziennie 12 000 uderzeń zadawanych z szybkością 7 m/sek. Brak codziennego wstrząsu mózgu zapewnia specjalna gąbczasta i amortyzująca uderzenia konstrukcja czaszki. W trakcie kucia powstaje drewniany czy próchniczy pył. Jego wdychaniu do płuc zapobiegają specjalne pióra w nozdrzach. Długi lepki język służący do wydobywania larw owadów jest specjalnie zwinięty w tylnej części głowy.

fot.  Adrian Czech

Myszołów zwyczajny to średniej wielkości ptak drapieżnyo rozpiętość skrzydeł do 150 cm i wadze do 1,3 kg. Choć wszystkie myszołowy są dość podobnie – brązowo lub brązowo-szaro ubarwione – ornitolodzy zwracają uwagę na niezwykłą liczbę wariacji i typów graficznych deseni tego ubarwienia,mówiąc o myszołowach, że to bardzo kolorowy ptak. Jego główne pożywienie stanowią gryzonie, ale też płazy,gady, ptaki, duże owady, czasem domowy drób. Poluje z zasadzki,siedząc na samotnym drzewie albo słupie. Czasemkołuje nad łąką lub niemal zawisa w powietrzu, wypatrując ofiary. Ma bardzo dobry wzrok. Myszołowy z Podkarpackiego raczej nie pozostają na zimę w kraju, tylko odlatują na południe Europy. Wtedy nad zimowy San przylatują myszołowy z północy. Czasem grupa migrantów lecących razem liczy nawet 30 osobników. Ptak ten lubi zakładać gniazda w strefach ekotonowych– tak ekolodzy nazywają zachodzące na siebie środowiska, np. pogranicze lasu i otwartych łąk albo pogranicze lasu i doliny rzecznej. Bytowanie w dwóch środowiskach to podwójne korzyści z ich eksploatacji. O myszołowach mówi się, że lubią wracać do miejsc, w których się narodziły. Nie najlepsza opinię o tych ptakach mają myśliwi, gdyż ich zdaniem myszołowy zabijają coraz rzadsze zające.To fałszywy osąd, bo jak wszystkie drapieżniki,myszołowy pełnią cennądla przyrodyrolę, dokonując selekcji osobników starych, chorych czy mniej sprawnych. 

fot.  Adrian Czech

Kruk jest dużym i dość masywnym ptakiem wielkości myszołowa o czarnym, nieco fioletowo-zielonkawo-niebieskim,połyskującym upierzeniu. Jest największym z polskich wróblowatych.  Długość ciała kruka może wynosić do 70 cm przy wadze do 2 kg.W lutym kruki odbywają gody. Samce wykonują skomplikowane akrobatycznie powietrzne ewolucje,wydając charakterystyczne odgłosy. Kiedy para się dobierze, jest nierozłączna do śmierci. Koncertujące „małżeństwa” przez lata używają własnej i charakterystycznej dla siebie melodii. Masywne, metrowej wysokości, gniazdo kruki zakładają wysokona tęgich drzewach iglastych. Bywa, że gniazdo dziedziczone jest po innych krukach.Młode wykluwają się bardzo wcześnie, nawet w marcu.  Może to wynikać z wszystkożerności kruków z preferencją do padlinożerności. Końcem zimy wiele słabszych zwierząt pada, wiec pokarmu dla młodych kruków nie brakuje. Dolina Sanu w czasie I wojny światowej nie raz widziała wielkie stada kruków przylatujących na pobitewne „trupie uczty”. Kruk był prześladowany przez myśliwych, którzy pod pretekstem ochrony zajęcy, prawie go wytępili. Teraz jest ptakiem pod ochroną ścisłą. O krukach opowiada się, że są długowieczne – jak na ptaki zdecydowanie tak.Najstarszy kruk przeżył 44 lata. To inteligentne ptaki o największym (w proporcji do ptasiego ciała) mózgu. Badacze zachowań kruków podają, że te ptaki nawiązują przyjaźnie, potrafią się ze sobą komunikować, wyrażać swoje emocje, a nawet opowiadać innym krukom o wydarzeniach ze swojego życia. Do niezwykłych należałoby zaliczyć nad Sanem spotkanie z białym krukiem. Literatura ornitologiczna podaje, że w naturze od czasu do czasu rodzą się białe (czyli albinotyczne) kruki, jednak pisklęta jako skrajnie odmienne są zjadane w gnieździe.

fot.  Adrian Czech

Trznadel tomały,30-gramowy ptaszek wielkości wróbla. Charakterystyczne żółto-cytrynowe ubarwienie z szarymi kreseczkami jest intensywniejsze w okresie godowym. To jeden z najpopularniejszych polskich ptaków, powszechny na łąkach, zadrzewionych pastwiskach, zaroślach  nadbrzeżnych i  brzegach lasów. Głównie żywi się nasionami traw (ziarnami), nasionami chwastów, larwami i dorosłymi owadami lub pająkami. Zimuje w dużych stadach.

fot.  Adrian Czech

Błotniak stawowy to duży wędrowny  ptak drapieżnyo rozpiętości skrzydeł do 130 cm. Związany jest ze środowiskiem dolin rzek, starorzeczami, terenami podmokłymi z szuwarami, bagniskami czy zarośniętymi rzecznymi zakolami.To jedyny drapieżca, który gniazda buduje w trzcinowiskachi nadwodnych zaroślach, wśród tartaku, trzcin, pałek wodnych i innych roślin szuwarowych. Mieszkając  „na wodzie”, żywi się głównie na okolicznych łąkach, polując na myszy, nornice, szczury, ryjówki, wybierając jaja innych ptaków, łowiąc niewielkie ptaki, duże owady, czasem piżmaki, żaby, jaszczurki czy zaskrońce. Rzadko jego pokarmem bywają ryby czy rybia padlina. Błotniaki stawowe przylatują do nas z południa Europy i północy Afryki w marcu. Wiosną odbywają nad trzcinowiskami spektakularne loty godowe. Zaloty samców do samic są iście akrobatyczne, a finałem bywa obłaskawianie samic jedzeniem przekazywanym im przez samca w locie. W powietrzu często dochodzi do walki o teren pomiędzy starymi właścicielami rewiru, a nowym przybyszem z zewnątrz.Błotniak bowiem to waleczny ptak. Przyrodnicy podają, że gdy do gniazda z pisklętami zakradnie się drapieżnik, młode ptaki kładą się na plecach i dzielnie bronią się szponami

fot.  Adrian Czech